Śiva-mahimna-stotra verse 4

॥ ॐ वक्रतुण्डाय  नमः ॥

शिवमहिम्नः  स्तोत्रम् verse 4

तवैश्वर्यं यत्तज्जगदुदयरक्षाप्रलयकृत्

त्रयीवस्तु व्यस्तं तिसृषु गुणभिन्नासु तनुषु ।

अभव्यानामस्मिन् वरद रमणीयामरमणीम्

विहन्तुं व्याक्रोशीं विदधत इहैके जडधियः ॥

पदच्छेदः – तव, ऐश्वर्यम्, यत्, तत्, जगदुदयरक्षाप्रलयकृत्, त्रयीवस्तु, व्यस्तम्, तिसृषु, गुणभिन्नासु, अभव्यानाम्, अस्मिन्, वरद, रमणीयाम्, अरमणीम्, विहन्तुम्, व्याक्रोशीम्, विदधते, इह, एके, जडधियः ।

अन्वयः – वरद ! इह एके जडधियः* तव ऐश्वर्यं, यत् त्रयीवस्तु तिसृषु गुणभिन्नासु तनुषु** व्यस्तम् जगदुदयरक्षाप्रलयकृत्, तत् विहन्तुम् अस्मिन् अभव्यानां रमणीयाम् अरमणीं व्याक्रोशीं विदधते ।

English translation: 

O bestower of boons, some dull minded [people] in this world propound displeasing statements to refute your supremacy... [a supremacy] which is the subject of the three Vedas, [which is] divided into three bodies based on guṇas and [which is] the responsible for the creation, maintenance and destruction of the world... [these annoying statements] are pleasing to the wicked.


वरद - Giver, bestower of boons (Śiva) - masc, voc, sing
इह - here, in this world; adv
एके - some, a few; masc, nom, pl, pron
जडधियः* (जड+धियः)- dull minded (ones), those whose intellect is dull; masc, nom, pl, BV
तव - your; gen, sing, possess pron
ऐश्वर्यं - lordship; sovereignty, supremacy; neut, acc, sing
यत् - which [is]; rel pron
त्रयीवस्तु - the subject of the three [Vedas]; neut, acc, sing, adj
तिसृषु - in three; fem, loc, pl, adj
गुणभिन्नासु (गुण+भिन्न)- divided according to the guṇas; fem loc, pl, adj

तनुषु** - in three bodies; fem, loc, pl
व्यस्तम् - is placed, dispersed, divided; neut, acc, sing, adj, ppp, vi√as, 4P
जगदुदयरक्षाप्रलयकृत् - (जगतः उदय+रक्षा+प्रलय करोति) which creates, protects and dissolves the world; neut, acc, sing, adj

तत् - that (aiśvaryam) correl pron

विहन्तुम् - to refute, annihilate; infinitive, vi√han 2P

अस्मिन् - in this [matter]; masc/neut, loc, sing
अभव्यानां - [to/for] the wicked, miserable; masc, gen, pl
रमणीयाम् - pleasing [to/for]; masc, gen, pl
अरमणीं - displeasing, unpleasant; fem, acc, sing, adj
व्याक्रोशीं - hostile treatment, reviling [statements]; fem, acc, sing
विदधते - establish, propound, create; 3rd, plural, pres, vi√dhā 3Ā
_________________________________________________________________________
* Nāstikas and Mimāṃsakas

** Brahmā, Viṣṇu, Śiva

The translation follows the commentary of Jagganath Chakravarti recommended by @SNChd:
https://archive.org/stream/mahimnaH-stotram-sArArthadIpikA/Mahimnah-jagannatasyaTika#page/n35/mode/2up

Visual via:
http://www.sanatansociety.com/indian_art_galleries/pieter_weltevrede/pw_go_trimurti_01_painting.htm

Śiva-mahimna-stotra verse 3

By Abhishek Singh @abhiart

॥ ॐ वक्रतुण्डाय  नमः ॥

शिवमहिम्नः  स्तोत्रम् verse 3

मधुस्फीता वाचः परमममृतं निर्मितवतः

तव ब्रह्मन् किं वागपि सुरगुरोर्विस्मयपदम्।

मम त्वेतां वाणीं गुणकथनपुण्येन भवतः

पुनामीत्यर्थेऽस्मिन् पुरमथनबुद्धिर्व्यवसिता ॥

पदच्छेदः – मधुस्फीताः, वाचः, परमम्, अमृतम्, निर्मितवतः, तव, ब्रह्मन्, किम्, वाग्, अपि, सुरगुरोः, विस्मयपदम्, मम, तु, एताम्, वाणीम्, गुणकथनपुण्येन, भवतः, पुनामि, इति, अर्थे, अस्मिन्, पुरमथन, बुद्धिः, व्यवसिता ।

अन्वयः – ब्रह्मन्‌! किं सुरगुरोः मधुस्फीता वाक् अपि वाचः परमम् अमृतम् निर्मितवतः तव  विस्मयपदम्‌ (अस्ति)?
तु, पुरमथन, भवतः गुणकथनपुण्येन एताम् वाणीम् पुनामि, इति अर्थे अस्मिन्‌ मम बुद्धिः व्यवसिता (अस्ति) ॥

Meter: Śikhariṇī (शिखरिणी)

Hindi translation

हे ब्रह्मन्, क्या बृहस्पति का मिठास से भरपूर​ वचन भी वचनों के परम अमृत को बनाने वाले तुम्हारे लिये विस्मयकारक है? हे पुरमथन,​ मेरी बुद्धी तो "तुम्हारे गुणगान के पुण्य से इस वाणी कॊ पुनीत करूंगा" इस अर्थ में निश्चित है ।

English translation

O brahman! is even the speech of Brihaspati, rich in sweetness, a matter of wonder to you, [who] are the author of the most excellent nectar of words [i.e. Veda]?  O destroyer of [the three] cities, I [will] purify my speech by the merit which accrues from the description of your qualities - it is with this aim that my mind is resolved [on this composition]. 

Word by word

ब्रह्मन्‌ - Supreme universal spirit, [here, Śiva] - masc, voc, sing  

किं  is, is it that; ind 

सुरगुरोः - of Brihaspati/Vācaspati; masc, gen, sing

मधुस्फीताः - rich/abundant in sweetness; fem, nom, sing, adj

वाक् - speech,word, voice; fem, nom, sing

अपि - also, even; conj 

वाचः - of words, of speech; fem, gen, sing

परमम् - most excellent; neut, nom, sing, adj

अमृतम् - nectar, [here refers to Veda]; neut, nom, sing  

तव - your [here - to/for you]; gen, sing, possess pron

निर्मितवतः - to/for you, the author; masc, gen, sing

विस्मयपदम्‌ - a subject of astonishment; neut, nom, sing, TP cpd

पुरमथन - destroyer of [three] cities; masc, voc, sing 

तु - but, and; ind

भवतः - your; [respectful, 3rd person usage] masc, gen, sing (bhavat)

गुण-कथन-पुण्येन - by the merit [accruing] from the description of your qualities; masc, inst, sing, TP cpd

पुनामि - I purify; 1st, sing, pres,(√pū (9P)

एताम् - this; fem, acc, sing, dem pron, (etad)

वाणीम् - speech, voice, [here composition]; fem, acc, sing 

इति - hence; ind

अस्मिन्‌ - in this; neut, loc, sing, pron (ayam)

अर्थे - [in] this goal, aim, purpose; neut, loc, sing

मम - my; gen sing, possess pron

बुद्धिः - mind, thinking capacity; fem, nom, sing

व्यवसिता - [is] determined, resolved, engaged; fem, nom, sing, ppp, vi ava √sā (4P)

Heartfelt thanks to @Vinayakrajat and @SNChd who patiently helped me to undo the grammatical knots in this verse.

Śiva-mahimna-stotra verse 2

By Abhishek Singh @abhiart

॥ ॐ वक्रतुण्डाय  नमः ॥

शिवमहिम्नः  स्तोत्रम् verse 2

अतीतः पन्थानं तव च महिमा वाङ्मनसयोः

अतद्व्यावृत्त्या यं चकितमभिधत्ते श्रुतिरपि ।

स कस्य स्तोतव्यः कतिविधगुणः कस्य विषयः

पदे त्वर्वाचीने पतति न मनः कस्य न वचः ॥

पदच्छेदः – अतीतः, पन्थानम्, तव, च, महिमा, वाङ्मनसयोः, अतद्व्यावृत्त्या, यम्, चकितम्, अभिधत्ते, श्रुतिः, अपि, सः, कस्य, विषयः, पदे, तु, अर्वाचीने, पतति, न, मनः, कस्य, न, वचः ।

अन्वयः –  तव महिमा वाङ्मनसयोः पन्थानम् अतीतः (अस्ति) । यम्  श्रुतिः अपि चकितम् अतद्व्यावृत्त्या अभिद्धत्ते, सः (महिमा) कस्य स्तोतव्यः? कतिविधगुणः (सः) कस्य विषयः (भवेत्)? अर्वाचीने पदे तु कस्य मनः वचः च न पतति? 

English translation:

Your greatness goes beyond the path of the mind and speech. By whom can [that greatness] be praised, which even the Veda speaks of tremblingly, praising it by the distinction 'it is not that'? The object of whose senses [could it be, that greatness] which has so many types of qualities? Whose mind and speech don't fall at [your] later [saguṇa] form*? 

Word by word translation

तव - your; gen, sing, posess pron
महिमा - greatness, majesty; masc, nom, sing (mahiman)
वाङ्मनसयोः - of the mind and voice; gen, dual, DV (vāk, manas)
पन्थानम् - path; masc, acc, sing (pathin)
अतीतः - exceeded, left behind; masc, nom, adj, pp (ati√i 2P)
यम् - that which; masc, acc, sing; rel pron 
श्रुतिः - Veda; fem, nom, sing
अपि - also; conj
चकितम् - tremblingly, with great alarm; adv 
अतद्व्यावृत्त्या - by means of the distinction 'not that'; fem, inst, sing, KD cpd (atad-vyāvṛtti is analogous to neti, neti via @SNChd)
अभिद्धत्ते - explains, speaks of; 3rd, sing, pres, (abhi√dhā 3Ā)
सः that; masc, nom, sing, dem pron
कस्य - of whom, for whom; masc, gen, sing, interr pron 
स्तोतव्यः - to be praised, could be praised; masc, nom, sing, gerundive; (√stu 2P) 
कतिविधगुणः - how many kinds of qualities; masc, nom, sing, BV cpd
कस्य - of whom, for whom; masc, gen, sing, interr pron
विषयः - object (of the senses), content (of mind); masc, nom, sing  
अर्वाचीने - recent, subsequent, modern; neut, loc, sing, adj (*opp of prācīna; while prācīna is considered the nirguṇa form of the Lord, arvācīna refers to the saguṇa form. Thanks to @Vinayakrajat and @SNChd for the relevant information)
पदे - position, rank, status; neut, loc, sing
तु - indeed, but, and; indec 
कस्य - of whom, for whom; masc, gen, sing, interr pron 
मनः - mind, heart; neut, nom, sing
वचः - speech, voice, word; neut, nom, sing
च - and; conj
न - [does] not; neg part
पतति - fall down at [with pada and caraṇa]; 3rd, sing, pres, (√pat 1P)
________________________________________________________________________

Meter:  Śikhariṇī (शिखरिणी): Śikhariṇī is a sama-vṛtta. It contains 4 pādas of 17 syllables, each of which has the pattern LGGGGG–LLLLLGG—LLLG (लघु/गुरु) :

atītaḥ panthānaṃ tava ca mahimā vāṅmanasayoḥ 
atadvyāvṛttyā yaṃ cakitamabhidhatte śrutirapi
sa kasya stotavyaḥ katividhaguṇaḥ kasya viṣayaḥ 
pade tvarvācīne patati na manaḥ kasya na vacaḥ 


via (https://sanskritmetres.appspot.com/identify),link via @vinaykr91

Śiva-mahimna-stotra verse 1

By Abhishek Singh @abhiart

Styled on Stotra Rañjanī, the book brought out by the #SanskritAppreciationHour team, we begin to translate more complex stotras and aṣṭakas for the benefit of bhaktas as well as students of Sanskrit. You may find many translations good and bad, but even the best ones won't take the trouble to explain grammatically why they've been translated the way they have been. This effort is dedicated to Acharya @iksusara and is spearheaded by Dr. Vinayak Rajat Bhat. You can follow him on Twitter @Vinayakrajat. 

The book Stotra Rañjanī is available on Amazon India, USA, and EU. You can also download the ebook or individual stotras from the publisher Juggernaut's website. If you have any queries or comments on the translation, please connect with us through Twitter. @RohiniBakshi 

॥ ॐ वक्रतुण्डाय  नमः ॥

शिवमहिम्नः  स्तोत्रम् verse 1

महिम्नः पारं ते परमविदुषो  यद्यसदृशी

स्तुतिर्ब्रह्मादीनामपि  तदवसन्नास्त्वयि  गिरः ।

अथाऽवाच्यः  सर्वः स्वमतिपरिमाणावधि गृणन्

ममाप्येव  स्तोत्रे  हर  निरपवादः परिकरः  ॥

पदच्छेदः  - महिम्नः, पारम्, ते, परम्, अविदुषः, यदि, असदृशी, तद्, ब्रह्मादीनामपि, गिरः, अथ, अवाच्यः, सर्वः,  स्वमतिपरिमाणावधि, गृणन्, मम, अपि, एव, स्तोत्रे, हर, निरपवादः, परिकरः ।

अन्वयः – हर ! ते महिम्नः परम् पारम् अविदुषः स्तुतिः यदि असदृशी (अस्ति) , तद् ब्रह्मादीनामपि गिरः त्वयि अवसन्नाः (सन्ति) । अथ स्वमतिपरिणामावधि गृणन् सर्वः अवाच्यः, मम अपि स्तोत्रे एषः परिकरः निरपवादः (अस्ति) ।।

Meter: Śikhariṇī (शिखरिणी)

 English translation:

O Hara, the praise of the unknowledgable  is inadequate to [reach/understand] the furthest extent of your greatness; and the words of Brahma etc. are also unsuccessful; now then,[since] all people who try praising you to the best of their ability are blameless, then even this literary attempt [of mine] in my stotra is irreproachable.

Word by word translation:

हर - O Hara; masc, voc, sing

ते - [of] your; gen, sing, enc

महिम्नः - [of your] majesty, greatness; masc, gen, sing (mahiman)

परम् - other, far, distant; neut, nom, sing adj

पारम् - opposite bank, shore; neut, nom, sing

अविदुषः - of the unlearned, unscholarly; masc, gen, sing (vidvas)

स्तुतिः - praise, adulation; fem, nom, sing

यदि - if; conj

असदृशी; unsuitable, inadequate; adj, fem, nom, sing

तद् - so also; adv

ब्रह्मादीनाम् - of Brahma etc; masc, gen, pl

अपि - also; conj

गिरः - voices, words; fem, nom, pl

त्वयि - on you; loc, sing, pron

अवसन्नाः - defeated, sunk, beaten down; fem, nom, pl, adj, pp ava√sad 

स्वमतिपरिणामावधि - according to the full extent of one's capability

[स्व - one's own; pron, adj 

मति - intelligence; fem noun, ic

परिणाम - ripeness, maturity, end result; masc noun, ic

अवधि - as far as, upto, until; masc noun, ic]

गृणन् - praising; present participle, √गॄ

सर्वः - everyone, all; masc, sing, pron

अवाच्यः - not deserving censure; masc, sing, gerundive, adj, √vac

अथ - then, now; conj
मम - mine, my; gen, sing, possess pron

अपि - also

स्तोत्रे - in my stotra, my composition; neut, loc, sing  

एषः - this; masc, nom, sing, demons pron 

परिकरः [literary attempt], figure of style accumulating the epithets to reinforce a description; composition masc, nom, sing

निरपवादः - blameless; irreproachable; masc, nom, sing, adj